Toglo gwelededd dewislen symudol

1100 - 1200 - Tywysogion Cymru ac Arglwyddi'r Mers

Pan gipiodd Gwilym Goncwerwr goron Lloegr yn 1066, ni wnaeth gymryd rheolaeth dros Gymru.

Swansea Castle Welsh Princes print

Swansea Castle Welsh Princes print
Roedd Tywysogion Cymru'n gwrthod derbyn rheolaeth y Normaniaid ac am 200 o flynyddoedd buont yn ymosod o'u cadarnleoedd yng Ngorllewin Cymru (Deheubarth) a Gwynedd. Sefydlodd Gwilym barth o diriogaethau newydd ar y ffiniau a rhoi'r rhain i arweinwyr Normanaidd cryf y gallai ymddiried ynddynt - Arglwyddi'r Mers Deheuol.

Henry de Beaumont oedd y Norman cyntaf i ddod yn Arglwydd Gŵyr yn 1106, gan sefydlu troedle Normanaidd yn Ne-orllewin Cymru. Adeiladu castell oedd ffordd de Beaumont o ddangos ei reolaeth dros yr ardal. Gwyddom fod y castell pren yn ei le erbyn 1116 gan fod Brut y Tywysogion (llawysgrif Cymraeg ganoloesol sy'n croniclo hanes Tywysogion Cymru) yn cofnodi ymosodiad y Cymry ar y castell y flwyddyn honno, a lwyddodd i ddinistrio'r amddiffynfeydd allanol.

Bu farw Henry de Beaumont yn 1119 a throsglwyddodd Arglwyddiaeth Gŵyr i dri Arglwydd arall o deulu de Beaumont. Yn dilyn marwolaeth y Brenin Harri I, cafwyd gwrthryfel mawr y Cymry yn 1136: dywedwyd bod y Cymry wedi lladd mwy na 500 o'u gwrthwynebwr Eingl-Normanaidd mewn brwydr rhwng Casllwchwr ac Abertawe. Does dim tystiolaeth o unrhyw ymosodiadau ar Gastell Abertawe yn y cyfnod hwnnw ac o 1140 ymlaen roedd rhai o ddarnau arian y Brenin Steffan yn cael eu bathu yma, sy'n awgrymu bod y dref dan reolaeth y Normaniaid. Parhaodd Abertawe i ddatblygu fel canolfan masnachol llewyrchus - a gyflëwyd gan William de Newburgh, Iarll Warwick, yn cyflwyno'r Siarter Freintiau gyntaf rhwng 1158 a'i farw yn 1184.

Abertawe - Tref mewn Rhyfel

Wnaeth y castell gwreiddiol o bren ddim goroesi'n hir. Yn 1189, daeth y Brenin Rhisiart i rym. Nid oedd ganddo sgiliau diplomyddol ei dad Harri II (yr oedd ganddo 'ddealltwriaeth' gyda'r Arglwydd Rhys, Tywysog Deheubarth). Yn 1192, rhoddodd yr Arglwydd Rhys, Tywysog Deheubarth, warchae ar y castell am 10 wythnos gan lwgu pobl yn y castell i farwolaeth. Achubwyd y castell yn y diwedd.

Dilynwch hanes Tywysogion Deheubarth drwy ymweld â Chastell Talacharn - y fan lle llofnododd yr Arglwydd Rhys gytundeb heddwch gyda'r Brenin Harri II, medden nhw.

Dilynwch hanes arglwyddi'r mers drwy ymweld â Chastell Oxwich, a ddaliwyd gan Robert de Penres, marchog i Arglwyddiaeth Gŵyr, oedd yn amau pwerau tad William, a Castell Weble, a adeiladwyd gan stiward i deulu de Breos, ond a gollwyd i Owain Glyndŵr yn ystod gwrthryfel y Cymry yn 1403-5.

Close Dewis iaith

Rhannu'r dudalen hon

Eicon Facebook Eicon Twitter Eicon e-bost

Argraffu

Eicon argraffu
Addaswyd diwethaf ar 06 Ebrill 2022